Αστικές εξερευνήσεις, υπόγειες στοές, σπήλαια και αστική σπηλαιολογία, στην άγνωστη υπόγεια Σάμη.
Μια συναρπαστική περιήγηση στα σημαντικότερα από τα υπόγεια (μόνο) μυστικά της Σάμης, μιας επαρχίας από τις λιγότερο πολυσύχναστες της Κεφαλονιάς, η οποία διατηρεί το αρχαιότερο (ομηρικό) τοπωνύμιο του νησιού. Θα ξεκινήσουμε από τους λόφους της αρχαίας ακρόπολης, κι έπειτα θα κατέβουμε στον σημερινό οικισμό, από τον οποίο δεν θα απομακρυνθούμε προς τα γνωστα σπήλαια Μελισσάνη και Δρογκαράτη, ούτε προς τα μη επισκέψιμα σπηλαιοβάραθρα της ευρύτερης περιοχής (γρούσπες) που έχουν εξερευνηθεί από την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία, πλην δύο μικρών και πλέον κοντινών. Θα περιοριστούμε στα σημαντικότερα άγνωστα μικρά υπόγεια μυστικά της πόλης, που αφορούν την έρευνα της Αστικής Σπηλαιολογίας, για τα οποία κανείς δεν μιλά: πηγάδια με σήραγγες και θαλάμους δεξαμενών, τους τάφους στο υπόγειο της παλιάς εκκλησίας, την υπόγεια διαδρομη ενός καλυμμένου ρέματος, και τα δύο βαραθρώδη σπήλαια στον κάμπο αμέσως έξω από τον οικισμό. Μοναδική υπόγεια ξενάγηση που παρουσιάζεται για πρώτη φορά, σε έναν άγνωστο και μυθικό τόπο της Κεφαλονιάς!
Κατά την κλασική εποχή, εντός του 5ου αιώνα, η Σάμη αναφέρεται από τον Θουκυδίδη ως μία από τις τέσσερις πόλεις-κράτη της Κεφαλονιάς, που αναπτύσσεται στους πρόποδες και τις πλαγιές δύο απότομων λόφων, στις κορυφές των οποίων υπήρχαν ακροπόλεις που αποτελούσαν μαζί μία “δίλοφη” ακρόπολη. Μια τοπική παράδοση αναφέρει ότι «στην κυριότερη εκ των δύο κορυφών, μια υπόγεια σήραγγα που ξεκινούσε από τον βυθό ενός πηγαδιού, έφτανε μέχρι την παραλία...» Η κύρια, υψηλότερη (275 m) και ισχυρότερη ανατολική ακρόπολη (Κάστρο ή Παλαιόκαστρο) διέθετε δύο πύλες, εκ των οποίων η πιο εντυπωσιακή διασώζεται μέχρι σήμερα. Η παράδοση για την υπόγεια σήραγγα, που καταγράφεται από τον Γ. Αντζουλάτο, θα αναλυθεί παρακάτω. Απέναντι τώρα από το Κάστρο, ΒΑ και σε ευθεία γραμμή με τις κορυφές της δίλοφης ακρόπολης, υπάρχει και τρίτος χαμηλότερος λόφος (236 m) που ονομάζεται Αλεποβούνι. Εκεί ήταν η θέση ναού, ενδεχομένως του Απόλλωνα, η θεμελίωση του οποίου σώζεται μέχρι σήμερα, χωρίς να είναι ιδιαίτερα γνωστή.
Η νοτιοδυτική κορυφή της ακρόπολης (Κύατις), όπου ιδρύθηκε το 1265 και η Μονή των Αγίων Φανέντων, ακόμα χαμηλότερη (226 m) και περισσότερο ευπρόσβλητη, διέθετε αμυντικό πύργο, και μία μόνο είσοδο. Το αρχαίο τείχος που συνέδεε τις δύο οχυρωμένες ακροπόλεις, σχήματος V και μήκους 900 μέτρων, κατέβαινε προς τη ρεματιά. Ολόκληρη η πόλη ήταν οχυρωμένη με επιβλητικά τείχη των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, συνολικού μήκους 3400 μέτρων και με 22 πύλες, τα οποία λόγω του εντυπωσιακού μεγέθους των λίθων και του δομικού τρόπου κατασκευής τους (ισόδομο και πολυγωνικό σύστημα), ονομάστηκαν από πολλούς “κυκλώπεια”. Το γιγαντιαίο αυτό έργο αμυντικής τέχνης, που περιέκλειε μια έκταση 377 περίπου στρεμμάτων, εκτεινόταν ως την ακτή και προστάτευε την πόλη τόσο από χερσαίες όσο και από θαλάσσιες επιδρομές. Χαρακτηριστικό δείγμα του βλέπουμε στην πιο πάνω φωτογραφία, όπου απεικονίζεται μικρό τμήμα τείχους που σώζεται στη νότια πλευρά του λόφου της κύριας ακρόπολης, και σημειώνεται στον χάρτη με συνεχή κόκκινη γραμμή.
Η υπόγεια δεξαμενή δίπλα στον ερειπωμένο ναό των Αγίων Φανέντων
Το στόμιο από το εσωτερικό. Διακρίνονται οι φθορές από τα σχοινιά ανέλκυσης |
Έρευνα για τις υπόγειες στοές της αρχαίας ακρόπολης
Επιστρέφουμε τώρα στον λόφο της κύριας ακρόπολης (Κάστρο). Υπάρχει μια παράδοση που αναφέρει την ύπαρξη μικρής σήραγγας, από το εσωτερικό των τειχών προς ένα πηγάδι που βρίσκεται έξω από αυτά. Για την επάρκεια νερού, στα κάστρα υπήρχαν δεξαμενές και στέρνες που πολλές φορές συγκοινωνούσαν με πηγάδια μέσω σηράγγων, κι από ’κει οι έγκλειστοι μπορούσαν να πλησιάσουν την πηγή του νερού για την ανανέωση των αποθεμάτων. Αν η πηγή έπεφτε στα χέρια των εχθρών, ανακαλύπτοντας πως οι πολιορκούμενοι είχαν πάντα νερό, τότε η υδροδότηση κοβόταν και το κάστρο “λύγιζε”. Αυτά γράφει ο Σ. Μολίνος αναφερόμενος στα κάστρα, αλλά ο J. Partsch είναι καχύποπτος για την περίπτωση του κάστρου της Σάμης…
Στη δική του μελέτη, αναφέρει ότι στο δυτικό μέρος του λόφου της ακροπόλεως διακρίνονται τα λείψανα αρχαίας δεξαμενής, η οποία ήταν αναγκαία για τη φρουρά, επειδή το μόνο κοντινό πηγάδι βρισκόταν εκτός των τειχών, κοντά στο ανατολικό τους μέτωπο. Γράφει ότι διατηρείται μεν η ανάμνηση καλυμμένης εισόδου, η οποία λέγεται ότι οδηγούσε από το φρούριο σ’ αυτό το άλλοτε κρυμμένο πηγάδι, «αλλά ετούτοι οι υπόγειοι δρόμοι ανήκουν στα μάλιστα ύποπτα εφευρήματα της σοφίας των οδηγών»...
Όμως η παραπάνω παράδοση έχει διατηρηθεί έντονα στους ανθρώπους που γνωρίζουν την περιοχή από παλιά, και εντός του δυτικού περιβόλου των τειχών, υπάρχει πράγματι ένας υπόγειος χώρος που παραπέμπει σε δεξαμενή. Θα μπορούσε βέβαια να ταυτοποιηθεί ίσως και ως αποθηκευτικός χώρος, ακόμα και ως ταφικός θάλαμος.
Στο εσωτερικό του, όπως βλέπουμε στις προηγούμενες φωτογραφίες, δεν φαίνεται να υπάρχει υπόγεια δίοδος, ωστόσο, μέσα στο πηγάδι ανατολικά έξω από τα τείχη, υπάρχει χτισμένο άνοιγμα προς την πλευρά των τειχών, που διαψεύδει την καχυποψία του Partsch. Πάντως, η δεξαμενή δεν μπορεί να γέμιζε από το πηγάδι απ'ευθείας, καθώς βρίσκεται υψηλότερα από τη στάθμη του, αλλά ίσως να υπήρχε πράγματι υπόγεια επικοινωνία από άλλο σημείο του περιβόλου προς το πηγάδι, για μεταφορά νερού προς αυτή. Να σημειωθεί, τέλος, ότι το πηγάδι, συνολικού βάθους 6 μέτρων, ουσιαστικά αποτελείται από το στενό δίμετρο στόμιο και έναν καμαροσκεπή θάλαμο συλλογής υπογείων υδάτων (υδρομάστευσης) μήκους/πλάτους/ύψους, περίπου 6x3x4 m. Η δε κατασκευή του μοιάζει να έγινε σε υστερορωμαϊκή και όχι σε αρχαία εποχή.
Μικρή διαρροή του νερού αυτού καταλήγει -ως άλλη πηγή- λίγα μέτρα χαμηλότερα, σε μια πιο σύγχρονη υπόγεια σήραγγα, στην είσοδο της οποίας σήμερα υπάρχει σιδερένια πόρτα, ενώ άλλοτε υπήρχε κρήνη. Λίγα μέτρα μακρύτερα από το σημείο αυτό είχε εντοπιστεί παλαιότερα η είσοδος μιας αρχαίας σήραγγας που ταυτίστηκε με την κατάληξη της θρυλικής εξόδου διαφυγής του κάστρου.
Παρατηρούμε λοιπόν με όλα τα παραπάνω, διαχρονική παρουσία νερού στην ίδια τοποθεσια. Επομένως, η υποτιθέμενη στοά του κάστρου, που είχε λόγο να φτάνει στο σημείο αυτό, ίσως να ήταν και η ίδια σήραγγα υδραγωγείου που μετέφερε νερό προς τις εγκαταστάσεις στο Λουτρό. Εάν όμως δεχτούμε την ύπαρξή της, τίθεται το πρόβλημα της τεράστιας κλίσης που έπρεπε να έχει. Ειδικά δε αν ξεκινούσε από πηγάδι της κορυφής, αυτό θα έπρεπε να είναι πάρα πολύ βαθύ, και επιπλέον να υπάρχουν κάθετες υδατοπτώσεις κατά την πορεία, μια θεωρία που μάλλον απορρίπτεται από μόνη της...
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ